Vaak genoeg, wanneer je een stuk Chinees porselein uit de Ming- (1368-1644) of Qing-dynastie (1644-1912) omdraait, zie je op de onderkant Chinese karakters of een symbool staan (afb. 1). Dit kan een keizerlijk merk zijn, een onderscheidend kenmerk van Chinese keramiek voor het eerst gebruikt tijdens de Ming-dynastie
De ontwikkeling van keizerlijke merken is nauw verweven met de regeerdeviezen van Chinese keizers. De merken werden gebruikt om de periodes in de Chinese geschiedenis op een speciale manier te markeren en ook kunnen ze in verband gebracht worden met de ontwikkeling van keizerlijke ovens die kwalitatief hoogstaande keramiek produceerden voor het keizerlijke hof. Meestal zijn de merken geschilderd, gegraveerd of ingedrukt op de onderkant van het object, maar ze kunnen ook aangebracht zijn op de voet, het lichaam of de rand. Keramiekmerken kunnen de regeerperiode van een keizer, de plek of het doel van vervaardiging, de naam van een vertrek of persoon of een speciale gebeurtenis aanduiden of een gelukbrengende betekenis hebben. De merken zijn vaak opgebouwd uit Chinese karakters maar kunnen ook gebaseerd zijn op een bestaand object symbool met een gelukbrengende betekenis of een symbool dat de natuur of een cultureel teken voorstelt (afb. 2-4). Omdat de inhoud, het formaat, het lettertype en de stijl van kalligrafie de periode en de verschillende ovens aanduiden, kunnen keramiekmerken gebruikt worden om stukken te dateren of te identificeren. Keizerlijk gemerkte keramiek is daarom ook zeer geliefd bij verzamelaars. Merken zijn echter ook veelvuldig vervalst, waardoor we niet blind op de merken kunnen vertrouwen als bewijs van echtheid en we alle eigenschappen van het object in onze beoordeling dienen mee te nemen.
Regeerdeviezen en keizerlijke merken
Het keizerlijke regeerdevies (nianhao) is een op de regeerperiode van de keizer gebaseerde manier van dateren. Keramiekinscripties met een regeerdevies worden keizerlijke merken (niankuan) genoemd, bijvoorbeeld Da Ming Chenghua nianzhi 大明成化年製, wat vertaald kan worden als ‘gemaakt in de regeerperiode van de Chenghua-keizer van de Grote Ming’. Keizerlijke merken verwijzen normaal gesproken naar de periode van vervaardiging of kunnen een eerbetoon zijn aan een vroegere keizer. Tijdens de regering van de Kangxi-keizer (r. 1662-1722) werden er bijvoorbeeld stukken porselein met het keizerlijke merk van de keizers van de Ming-dynastie geproduceerd (afb. 5). Dergelijke merken waren een teken van respect voor de vroegere periodes en zijn niet bedoeld als vervalsingen. In veilingcatalogi worden dergelijke merken vaak omschreven als ‘apocriefe’ merken. Het meest gekopieerde apocriefe keizerlijke merk is ongetwijfeld dat uit de Chenghua-periode (r. 1465-1487), omdat het porselein uit die periode van de hoogste kwaliteit zou zijn.
Het eerste gebruik van een regeerdevies wordt toegeschreven aan keizer Wu (r. 141–187 v. Chr.) uit de Westelijke Han-periode (206 v. Chr.- 9 n. Chr.). De betekenis van de Chinese karakters die voor de regeerdeviezen werden gekozen symboliseren de wensen en ideeën die de keizers hadden voor hun regeerperiode. Zo was Jianyuan (r. 140–135 v. Chr.) het eerste regeerdevies van keizer Wu en dit staat voor ‘het oprichten van een nieuw tijdperk’. Keizers veranderden van regeerdevies om het begin van hun regeerperiode te markeren, maar sommige keizers gebruikten meerdere regeerdeviezen tijdens hun regeerperiode, bijvoorbeeld om een nieuw hoofdstuk in te luiden na een belangrijke gebeurtenis, zoals rampen of politieke onlusten, of om behaalde resultaten te vieren. Zo had keizer Wu elf regeerdeviezen en keizerin Wu uit de Tang-dynastie (618-907) had er tijdens haar eenentwintigjarige regeerperiode (690-705) achttien.
Vanaf de Ming-dynastie werd er voor elke keizer nog maar één regeerdevies gebruikt. Daarom worden de keizers van de Ming- en Qing-dynastieën meestal aangeduid met hun regeerdevies. Er waren echter uitzonderingen. Een voorbeeld is keizer Yingzong uit de Ming-dynastie die na het plegen van een paleiscoup voor de tweede keer regeerde. En Hong Taiji, de tweede khan van de Latere Jin (1616-1636), gebruikte het regeerdevies Tiancong voordat hij de Qing-dynastie oprichtte en het devies Chongde aannam.
Keizerlijke ovens en keizerlijke merken
Het gebruik van keizerlijke merken is nauw verwant aan de ‘keizerlijke ovens’ (guan yao), ook wel officiële ovens genoemd, die kwalitatief hoogstaande keramiek produceerden voor het keizerlijke hof. Jingdezhen werd al tijdens de Noordelijke Song-dynastie (960-1127) het belangrijkste productiecentrum voor keizerlijke keramiek. Gedurende de Tang- (618-907) en Song-dynastieën werden bepaalde voor het hof bedoelde stukken keramiek gemerkt met het karakter voor ‘officieel’ (guan). Dergelijke inscripties verwezen echter naar de opdrachtgever en niet naar een keizerlijke oven.
In 1278, tijdens de Yuan-dynastie (1271-1368), werd in Jingdezhen de eerste keizerlijke oven opgericht die bedoeld was voor de productie van porselein voor het keizerlijke hof. De Ming-keizer Yongle (r. 1403-1424) breidde dit systeem uit door meer keizerlijke ovens aan te wijzen, waar soms ook keizerlijke merken op de producten werden aangebracht. Vanaf de regering van Xuande (r. 1426-1435), werden de merken standaard aangebracht op het in de keizerlijke ovens geproduceerd porselein. Deze merken waren een symbool van keizerlijke kwaliteit en toonden aan dat het object voldeed aan de strenge eisen van het hof. Keizerlijke merken verschenen niet alleen op keramiek maar ook op objecten van lakwerk, glas en brons die in andere keizerlijke werkplaatsen werden gemaakt. De merken hadden in die context dezelfde functie: het bewijs van superieure kwaliteit en officiële herkomst en verbinding van het object met de keizerlijke regering. Dit systeem bevestigde niet alleen het aanzien van de keizerlijke productie, maar creëerde ook artistiek erfgoed dat met een bepaalde keizerlijke regeerperiode geassocieerd kon worden.
In sommige ‘particuliere ovens’ (min yao) werd er ook keramiek met keizerlijke merken geproduceerd, maar de stijl van deze merken was slordig en ze werden niet zo netjes geschreven als die gemaakt door de keizerlijke ovens- behalve bij de door het keizerlijke hof gegeven opdrachten. Dat laatste gebeurde soms als opdrachten zo omvangrijk waren dat de keizerlijke ovens ze zelf niet op tijd af konden krijgen. Daarom wordt keramiek met een keizerlijk merk meestal geclassificeerd als tijdens de Ming- en Qing-dynastieën door de keizerlijke ovens geproduceerde keramiek.
Hoe lezen we keizerlijke merken: verticaal schrift
Traditioneel worden Chinese teksten verticaal geschreven en gelezen, van boven naar beneden en van rechts naar links (afb. 5). In sommige gevallen zijn de karakters echter horizontaal georiënteerd en worden dan van rechts naar links gelezen (afb. 6-7). Keizerlijke merken zijn meestal in kolommen van twee of drie karakters op de onderzijde van een object geplaatst. Als de merken aan de onder- of bovenrand van een stuk zijn geplaatst, dan staan de karakters meestal in een horizontale rij, zoals te zien is op afbeelding 7.
In de meeste gevallen zijn de keizerlijke keramiekmerken ofwel in standaardschrift (kaishu) ofwel in archaïsch zegelschrift (zhuanshu) (afb. 8-9) geschreven, meestal onder of boven het glazuur geplaatst en soms in reliëf gemodelleerd. Ze volgen een bepaalde standaard en bestaan uit vier of zes karakters. De eerste twee karakters van een zeskaraktermerk staan voor de dynastie, bijvoorbeeld da Ming 大明 (de grote Ming-dynastie) of da Qing 大清 (de grote Qing-dynastie, afb. 10-11); de volgende twee karakters geven het devies weer, zoals Chenghua 成化 (afb. 10) of Kangxi 康熙 (afb. 11); de laatste twee karakters zijn meestal 年製 (nianzhi), wat ‘gemaakt in de periode’ betekent. Bij vierkaraktermerken worden de eerste twee karakters die de dynastie aanduiden weggelaten en in sommige gevallen verandert het derde karakter van nian 年 naar yu 御. Yuzhi 御製 betekent ‘gemaakt in opdracht van de keizer’.
Conclusie en verdere informatie
Keizerlijke merken worden gewoonlijk aangetroffen op keramiek dat geproduceerd is in de keizerlijke ovens van de Ming- en de Qing-dynastie. Keizerlijke merken staan meestal niet op keramieken objecten uit eerdere periodes. Hoewel merken vaak gekopieerd zijn, kunnen keizerlijke merken helpen met het dateren en authentiseren van keramiek, omdat ze gerelateerd kunnen worden aan een bepaalde keizerlijke regeerperiode. Er zijn vele publicaties en online bronnen beschikbaar waarin verzamelaars en specialisten hun kennis over keizerlijke merken delen. Een voorbeeld is Marks on Chinese Ceramics (2021) van Gerald Davidson, een uitgebreid naslagwerk voor een grote hoeveelheid keramiekmerken. Kwalitatief hoogwaardige foto’s zijn ook te vinden in databases van musea en in sommige veilingcatalogi.
Literatuur
Davison, Gerald. The New & Revised Handbook of Marks on Chinese Ceramics. Castle Cary: Gerald Davison Ltd, 2010.
Hunt, Kate. Demystifying Chinese Reign Marks: Everything You Need to Know to Get Started. Christie’s: Asian Art & Collecting Guide, 2020. https://www.christies.com/features/Reign-marks-on-Chinese-ceramics-An-expert-guide-8248-1.aspx?sc_lang=en&lid=1
Nilsson, Jan-Erik. Gotheborg.com, https://gotheborg.com/marks/marksintroduction.shtml
Pater Gratia Oriental Art. https://www.patergratiaorientalart.com/home/1407
Sima, Qian. Records of the Grand Historian. New York: Columbia University Press, 1996.
