Achtergrond

De taal van geluk: symboliek op Chinees porselein

Schoteltje met décor van vijf rode vleermuizen. China, Jingdezhen, Jiaqing merk en periode (1796‐1820).
Porselein, email kleuren. H. 3,3 cm. Diam. 18,5 cm., Princessehof NO 5399

Decoratiewerk op Aziatische keramiek is nooit enkel versiering, maar heeft altijd een symbolische betekenis en verwijst meestal naar geluk en voorspoed. De motieven vormen een symbolische taal die ook daadwerkelijk “gelezen” wordt. Niet voor niets hebben in het Chinees de begrippen “kijken naar” en “lezen” hetzelfde karakter, kan.

China is de oudste cultuur van Oost-Azië en heeft een immense invloed op de cultuur van naburige landen als Japan, Korea, Vietnam en Thailand. Keramiekmuseum het Princessehof beschikt niet alleen over een belangrijke collectie Chinese keramiek, maar ook over een rijke verzameling Japanse, Vietnamese en Thaise keramiek. De voorwerpen latEn zien  dat een aantal Chinese symbolen ook wordt aangetroffen op niet-Chinese keramiek. Daarnaast is te zien dat zich in Japan, Vietnam en Thailand ook een eigen repertoire aan symbolen heeft ontwikkeld.
Een van de belangrijkste bronnen bij het leren begrijpen van de symbolen is de Chinese taal. Het Chinees kent geen alfabet, slechts enkele lettergrepen. Elk karakter staat voor een “woord”. Dat betekent dat er heel veel karakters zijn die verschillend worden geschreven, maar dezelfde klank hebben. Het woordje fu is een mooi voorbeeld. Wanneer Fu wordt uitgesproken kan het “vleermuis”, maar ook “geluk” betekenen.
Bij de afbeelding van een vleermuis denkt een Chinees meteen aan “geluk”. Ook veel kleuren en getallen hebben en specifieke betekenis. Vijf is een belangrijk geluksgetal en de kleur rood is de kleur van het geluk. Vijf rode vleermuizen vertegenwoordigen een overvloed aan geluk.

Kom met decor van draken. China. Jingdezhen, Zhengde merk en periode (1506‐1521). Porselein, email
kleuren. H. 10,0 cm. Diam. 21,3 cm., Princessehof NO 1118
Schotel met decor van feniks en draak (detail). China, Jingdezhen, Kangxi periode (1662‐1722). Porselein,
email kleuren.
H. 5,5 cm, diam. 37,0 cm., Princessehof NO 4159

Veel van de symbolen zijn afkomstig uit de mythologie. Het bekendste, meest positieve en meest voorkomende motief is dat van de draak, brenger van geluk en voorspoed. Dit motief komt op ontelbare objecten voor in elke Aziatische cultuur.
De draak vertegenwoordigt de kosmische energie yang en de bovennatuurlijke krachten van groei en herstel.  Op grond van al die positieve eigenschappen groeide de draak uit tot de belichaming van China en de Chinese cultuur. Hij wordt geassocieerd met de Chinese keizer. De combinatie van draak en feniks, yang en yin, staat voor de ideale verbinding van mannelijk en vrouwelijk, van keizer en keizerin.

Drinkbak met rietje in vorm van lotusbloesem. China, Jingdezhen. Gedateerd volgens inscriptie periode
Guangxu 34 (1908).
China, Jingdezhen. Porselein, email kleuren. H. 6.5 cm, L. 19.3 cm, B. 13,2 cm., Princessehof NO 2592

Tal van symbolen voor welvaart en geluk in de Chinese en Japanse  kunst zijn ontleend aan de natuur die ons omringt: dieren, vogels, insecten en bloemen. Bijna alle planten en dieren  vertegenwoordigen een specifieke symbolische betekenis.
De lotus bijvoorbeeld is de bloem van de schoonheid en een boeddhistisch symbool in de traditioneel Boeddhistische cultuur in Japan, Vietnam en Thailand.

De groenblijvende bamboe en pijnboom vormen samen met de winterbloeiende prunus de “Drie vrienden van de Winter, een trio dat op heel wat Chinees en Japans keramiek te vinden is. Omdat ze in staat zijn de vrieskou te trotseren, worden ze geassocieerd met een lang leven, bestendigheid en moed, en het ideaal van de Confucianistische geleerde: vasthoudend en onkreukbaar.

Bord, beschilderd met een tijger onder de Drie Vrienden van de Winter, pijnboom, prunus en bamboe.
Japan, Arita, Kakiemon, 1660‐1700,
Porselein, email kleuren en onderglazuur blauw. H. 2,5 cm diam. 12,5 cm, Princessehof NO 2343

De Chinese cultuur is geobsedeerd door de zoektocht naar het eeuwige leven. Al vroeg is er een heel stelsel van beelden en symbolen ontstaan, die verband houden met het verlange naar een lang leven, naar onsterfelijkheid. Een opvallende vorm op keramiek is die van de kalebas. In China staat de kalebas voor een lang leven en onsterfelijkheid.
Veel symbolen zijn wensen voor individueel geluk en materiële voorspoed. Het individuele geluk richt zich zowel op het gelukkige huwelijk, vele zonen en een succesvolle carrière als ambtenaar, als op luxe en geld.
Voor wie zich de taal van het geluk op Oosterse keramiek heeft eigen gemaakt, gaat een verrassende wereld open vol verborgen betekenissen en symbolen.

Tekst: Drs. E. Ströber, conservator Aziatische keramiek, Keramiekmuseum Princessehof